Tworzenie miejsc lęgowych dla jaskółek oknówek

Jaskółka to ptak symbol, ważny motyw w tradycji i twórczości. Zwiastuje wiosnę, dobrą nowinę, przynosi radość z odradzającej się przyrody. Kojarzy się z wolnością, inspiruje twórców. Czy wyobrażasz sobie, że mogłaby zniknąć z naszego krajobrazu?

Oknówka to jeden z trzech gatunków jaskółek, obok dymówki i brzegówki, gniazdujący w Polsce. Podobnie jak jej dwie kuzynki jest w Polsce objęta ścisłą ochroną gatunkową.¹ Jest ptakiem wędrownym, zimuje w subsaharyjskiej Afryce, a do Polski przylatuje na okres lęgowy (od kwietnia do października).

Gniazduje w koloniach, blisko ludzi, wobec których jest mało płochliwa. Gniazdo w postaci czarki lepi z błota i mułu, zmieszanego ze śliną. W miastach wykorzystuje na gniazda miejsca pod gzymsami na ścianach budynków, przy oknach, w wykuszach, podcieniach, czasami – pod mostami.

Sąsiedztwo oknówek jest dla ludzi korzystne, bo polują one na uciążliwe dla nas owady, żywiąc się nimi i karmiąc pisklęta w gnieździe. Pojedynczy ptak potrafi dziennie złowić 5-6 tys. owadów.

Wydarzenia z życia jaskółki

Sezon lęgowy oknówki jest dość długi, bo trwa od maja do września. Para odbywa zwykle dwa lęgi w roku. Ptaki składają 3-5 jaj od maja do lipca, a do września wychowują młode. Samiec i samica wysiadują na zmianę przez 14-15 dni i wspólnie też karmią pisklęta. Młode opuszczają gniazdo po 18-24 dniach i uczą się, pod okiem rodziców, polować na owady.

Oknówki budują gniazda wykorzystując okoliczne błotko. Może to być brzeg rzeki, może to być kałuża. Fot. Psubraty

Nie boją się bliskości ludzi. Chętnie budują gniazda nawet w oknach. Fot Psubraty

Młoda oknówka Fot. M. Wenzler

Czasami niestety spotykają się z okrucieństwem ludzi. Fot. Hanna Żelichowska

Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 6 października 2014 r w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2014 r., poz. 1348) działania pokazane na zdjęciu są zabronione. „Wprowadza się dodatkowo zakaz umyślnego płoszenia lub niepokojenia w miejscach noclegu, w okresie lęgowym w miejscach rozrodu lub wychowu młodych, lub w miejscach żerowania zgrupowań ptaków migrujących lub zimujących.”

Przyczyny spadku populacji oknówek

W Europie populacja oknówek spada w tempie 1,5% rocznie. W Polsce jest to ciągle ptak liczny, jednak od 2007 roku spadło rozpowszechnienie tego gatunku i jego zagęszczenie w miastach.²

Oknówki tracą miejsca lęgowe i swoje siedliska. Wiele osób nie akceptuje gniazd tych ptaków na balkonach czy niszach okiennych, ponieważ ptaki pozostawiają zabrudzenia odchodami. Gniazda są bezprawnie niszczone, a ochrona gatunkowa przysługująca oknówkom, w praktyce często nie działa. Dodatkowo ptaki są odstraszane np. przy pomocy wieszanych na oknie torebek foliowych. Do niszczenia gniazd dochodzi zarówno przed sezonem lęgowym, jak i w czasie ich budowy, a nawet trwania lęgu! Mimo trudności, ptaki potrafią z uporem odbudowywać swoje gniazda, w których miały lęgi w ubiegłych latach.

Jak możemy pomóc oknówkom?

Ochrona istniejących gniazd
Jednym ze sposobów jest montowanie, przy istniejących gniazdach elementów chroniących przed zabrudzeniami. Dzięki temu umożliwiamy ptakom spokojne wychowywanie potomstwa zapewniając przyjazną koegzystencję ludzi i ptaków.
Montowanie sztucznych gniazd wykonanych z trocinobetonu
Umiejscowienie otworu z przodu gniazda pozwala znacznie zredukować zabrudzenia. Takie rozwiązanie zastosowano na przykład w Warszawie w bloku na Kępie Potockiej przy ul. Promyka.
Budowa wieży dla jaskółek
Rozwiązanie to pozwala całkowicie wyeliminować uciążliwość związaną z brudzeniem budynku i szyb okiennych! Sztuczne gniazda można montować na specjalnie w tym celu zbudowanych konstrukcjach, w postaci wież. W Polsce wieże lęgowe dla ptaków to powszechnie stosowane rozwiązanie dla jerzyków. Wieże dla oknówek są z sukcesami lęgowymi stosowane np. w Niemczech przez organizację zajmującą się ochroną przyrody NABU (Naturschutzbund Deutschland).
Reagujmy
Jeśli widzisz, że gniazda oknówki są niszczone lub otwory wlotowe do nich są zatykane, zawiadom straż gminną. Pamiętajmy, że zgłoszenia wykroczenia może dokonać każda osoba, a organy ścigania mają obowiązek je przyjąć.

Sztuczne gniazda dla oknówek dostępne są w wielu sklepach, na przykład w Ekowyspa. Fot. www.ekowyspa.eu

Półeczka zabezpieczająca elewację budynku. Montuje się ją pod istniejącym gniazdem. Fot. Krzysztof Janus

Wieże dla oknówek warto stawiać w pobliżu miejsc, gdzie znajdują się kolonie tych ptaków. Dodatkowo na początku pierwszego sezonu, można montować system wabienia głosowego, który ułatwi ptakom odnalezienie nowego miejsca gniazdowania. Miejsce postawienia wieży warto wybrać starannie, tak aby ptaki były tam bezpieczne i nie czuły się niepokojone.

Wieże dla jaskółek w budżecie partycypacyjnym

W ramach tegorocznego warszawskiego Budżetu Partycypacyjnego dla Warszawy zostały zgłoszone 2 projekty wież dla jaskółek oknówek. Na jeden „jaskólnik” będzie można głosować w północnej Warszawie – na Bielanach, a na kilka wież w południowej – na Ursynowie. Trzymajmy za nie kciuki!

Wieża dla oknówek w niemieckim miasteczku Nieder-Werbe Fot. Maria Krępieć

Montowanie sztucznych gniazd można przeprowadzić na „meblach ogrodowych”. Nadają się do tego wszystkie wiaty, szopy i inne konstrukcje. Fot. Boehner

Motyw jaskółki pojawia się w wielu utworach literackich, w polskim malarstwie. Pojawia się na przykład w wierszu „Upamiętnienie” Wisławy Szymborskiej:

fragment wiersza:

„Kochali się w leszczynie
pod słońcami rosy,
suchych liści i ziemi nabrali we włosy.

Serce jaskółki,
zmiłuj się nad nami.

Uklękli nad jeziorem,
wyczesali liście,
a ryby podpływały
do brzegu gwieździście.

Serce jaskółki,
zmiłuj się nad nimi.

Odbicia drzew dymiły
na zdrobniałej fali.
Jaskółko, spraw, by nigdy
nie zapominali. „

Zniknięcie jaskółki oknówki z naszego sąsiedztwa oznacza nie tylko stratę dla ekosystemu, ale też zubożenie naszego dziedzictwa kulturowego. Dlatego życzymy powodzenia w ochronie tych przesympatycznych ptaków.

Autorka: Agnieszka Kosicka